[1937 – 1982 гг.]
Чунгыр
Важ коми висьт-поэма
1
Войся кодзувъяс
Кадйын ӧзйӧны.
Баскӧ турияс
Гажлун вӧзйӧны.
Лӧня кышкӧны
Банйӧм жов пуяс,
Коз пу катлӧдлӧ
Дзормӧм юр.
Шондi чеччигӧн
Нюмдӧ-сералӧ,
Кыа лэччигӧн
Вӧрыс вералӧ,
Тугъя пелысьӧн,
Кӧлӧкӧльчикӧн
Быд во вӧччывлӧ
Байда нюр.
2
Кывтыд Додз помын
Ньыв пу шӧпкӧдчӧ,
Кӧдзыд из костын
Ключ ва писькӧдчӧ,
Ӧвтӧ ыркыдӧн
Бужӧд улiсянь,
Дзольгӧ-сялькӧдчӧ
Варов шор.
Ваыс польдӧма
Эзысь югӧрӧн.
Мыйла нимтӧны
Шорсӧ Чунгырӧн?
Кӧть предание
Зэв нин ылысса,
Век на чусалӧ
Кусӧм гор.
3
Лыдтӧм зверьясыс
Танi ветлiсны,
Помтӧм черисӧ
Гӧпъяс сетлiсны.
Олiс-вылiс тан,
Эжва дорӧсын
Сӧкӧл сьӧлӧма
Коми йӧз.
Яг выв лэбачьяс
Налы дзольгисны,
Юрйыв кодзувъяс
Ёся дзоргисны,
Гыяс йӧктiсны
Юлӧн морӧсын,
Нэмсӧ лелькуйтiс
Енэж лӧз.
4
Дружнӧ овлiсны
Горъя чомъясын,
Ӧтвыв кыйсисны
Козъя сёнъясын,
Ӧтвыв сьывлiсны,
Ӧтвыв йӧктiсны,
Ӧтвыв юклiсны
Пӧтка-низь.
Ӧтмоз сёйлiсны
Ыргӧн пӧртъясысь,
Ӧтмоз ноксисны
Гальскысь кӧртъясӧн,
Шогсӧ-гажлунсӧ
Ӧтмоз кывлiсны,
Ӧтмоз исковтiс
Шудлӧн визь.
5
Кывтысь-катысьяс
Татчӧ кежлiсны.
Небыд низь куяс
Кӧртӧн вежлiсны.
Ветлысь войтырӧс
Кыскис-манитiс
Джуджыд кырйывса
Гажаин.
Туйвыв гӧстьясӧс
Узьны лэдзӧмысь,
Мирнӧй чомъясын
Дружнӧ видзӧмысь
Прӧста кольлiсны
Уклад кӧлуйсӧ,
Зарни гажлунныс
Мед эз чин.
6
Овлiс на костын
Ныв сьӧд синъяса,
Коскӧдз кӧсаа,
Крусталь пиньяса.
Алӧй бандзибнас
Ломзис кыаӧн,
Еджыд морӧснас —
Вӧлi юсь.
Зверь ку паськӧмъяс
Лун-лун вӧчалӧ,
Ставлы ас серти
Пуксьӧ-лӧсялӧ,
Долыд радуйтчӧ
Удал зонъясӧн,
Бисер мывкыднас
Кӧр кодь сюсь.
7
Низь ку платтьӧыс
Коскас шевкнитчӧ,
Кӧр ку тюниыс
Би моз югнитчӧ,
Сьӧдбӧж шапкасӧ
Юрас пуктӧма,
Петлӧ рытйысьны
Мелi ань.
Зонъяс кутлӧны
Мича Байдаӧс,
Кытшӧ босьтлӧны
Муса Байдаӧс,
Асъя дзоридзӧн
Нылыс нюмдӧма,
Зарни лысва кодь
Югыд, шань.
8
Кодкӧ ӧти
Век бокӧ пуксьӧма,
Бокӧ пуксьӧма,
Кудри дзугсьӧма,
Думӧн югзьӧны
Карӧй синъясыс,
Тайӧ Чунгыр —
Том багатыр.
Петлӧ кось вылӧ
Медся воддзаӧн,
Локлӧ кось вылысь
Медся бӧръяӧн,
Ылӧдз лэбзьӧны
Инмысь ньӧвъясыс,
Мича славаыс
Юр вывтыр.
9
Чунгыр радейтӧ
Мича Байдаӧс,
Вой-вой мӧвпалӧ
Муса Байдаӧс,
Став том гажлунсӧ,
Кустӧм радлунсӧ
Чушкис-песовтiс
Муслун би.
Нывлӧн чом бердын
Чунгыр пукыштiс,
Аньӧс сывйыштiс,
Пӧся окыштiс,
Нормис Байдалӧн
Авъя сьӧлӧмыс,
Ӧшйис зон водзын
Еджыд ки.
10
Ыргӧн шондiыс
Муртса чеччӧма,
Байда садьмӧма,
Вала лэччӧма,
Ӧткӧн любуйтчӧ
Гожся асылӧн...
Тшапкӧ мышсяньыс
Крепыд сыв.
Тӧдтӧм катысьяс
Пыжӧ пуктӧны,
Синва мольясыс
Аньлӧн чуктӧны,
Кылӧ горзӧмыс
Чужан рас вылӧдз,
Воши зонъяслӧн
Зарни ныв.
11
Байда пышйӧма, —
Ёртъяс шензьӧны, —
Ру моз дзебсьӧма, —
Гӧгӧр вензьӧны, —
Ньӧв моз лэбзьӧма,
Лым моз бырӧма,
Кытчӧ вешйӧма,
Морт оз тӧд.
Зэвтӧм ньӧвъясӧн
Зонъяс ветлӧны,
Яглань горзӧны,
Валань петлӧны,
Варыш сьӧлӧмныс
Лӧгӧн тырӧма,
Аньӧс корсьӧны
Лун дай мӧд.
12
Сэсся-й мыждiсны
Повтӧм Чунгырӧс,
Вына Чунгырӧс,
Удал Чунгырӧс;
Тэ пӧ рытйысин
Еджыд Байдакӧд,
Тэ пӧ саймовтiн,
Тэ и вай!
Гашкӧ, дзӧвкнитiн
Быгъя гы костӧ.
Сутшкин укладӧн
Яг дор пу костын,
Ладдя-пыж вылӧ,
Гашкӧ, вежыштiн,
Кӧсъян кытшовтны
Ылi край.
13
Видчан сёрнисӧ
Чунгыр орӧдӧ,
Скӧрмӧ-шеныштчӧ,
Гым моз горӧдӧ:
— Кырныш котыр кӧ
Курксӧ-кыпӧдчӧ,
Мыжмис вокъяслӧн
Мыжтӧм вок!
Сутшкӧй-сотыштӧй, —
Восьтӧ морӧссӧ, —
Вирнас мыськыштӧй
Эжва дорӧссӧ!
Изйыд вӧйтчис кӧ,
Оз нин лыбӧдны,
Низьыд пышйис кӧ,
Оз нин лок!
14
Зонмӧс чуткӧны
Вермӧм кывъясыс,
Лӧгӧн сявкйӧны
Звермӧм синъясыс,
Кыдзи гым водзын
Тӧвныр шымыртӧ
Тшӧкыд зэръясӧн
Виньдӧм ю.
Сувтӧ кыр бердӧ
Ёсьтӧм копьёнас,
Дзоргӧ ю эрдӧ
Чард би сьӧлӧмнас,
Дзормӧм козъяслӧн
Ойзан шы улын
Уклад кабыртӧ
Багатыр.
15
Чунгыр ваймӧдӧ
Сьӧкыд думъяссӧ,
Тӧдӧ-помнитӧ
Важся нимъяссӧ:
Кывтчӧс волывлiс
Ньӧбны Байдаӧс
Ыджыд эмбура
Мерко-гӧсть.
Но бӧр катлывлiс
Тыртӧм киясӧн,
Видлiс тышкасьны
Уклад шыясӧн,
Чунгыр пазӧдлiс
Рӧзбой шайкаӧс.
Мича Байдалань
Враг эз письт.
16
Чунгыр збыльмӧдӧ
Гуся мӧвпъяссӧ,
Изйӧн тӧчитӧ
Инмысь ньӧвъяссӧ,
Ӧдъя шондiыс
Ягӧ сайкалӧ,
Шызьӧм ёртъяслы
Нем оз шу.
Эз босьт аскӧдыс
Удал зонъясӧс,
Катiс-воӧдчис
Мерко чомъясӧдз,
Корсис-казялiс
Муса Байдаӧс...
Узьны ланьтӧдчис
Ва и му.
17
Чунгыр паськӧдӧ
Лӧглун бордъяссӧ,
Ытшкӧ-пазӧдӧ
Враглысь ёртъяссӧ,
Тшӧтш и Меркоӧс
Смертьыс лэбӧдiс,
Ӧдйӧ помасис
Кось. И вот
Чунгыр кватитӧ
Радлун восьтысьӧс,
Орччӧн пуксьӧдӧ
Сьӧлӧм косьтысьӧс,
Кокньыд чагйӧс моз
Пыжсӧ нӧбӧдiс
Чужан береглань
Эжва от.
18
Кутлӧ-качайтӧ
Кыдзи кагаӧс,
Войбыд окалӧ
Муса Байдаӧс,
Оз лэдз шойччыны
Узьысь пармалы
Радлӧ-уалӧ
Багатыр.
Чунгыр гажлунын
Зарни сьӧлӧмыс,
Зарни сьӧлӧмын
Югзьысь олӧмыс
Тiпкӧ-ломалӧ
Шуда Чунгырлы
Ыджыд кӧсйӧмӧн
Ӧзйигтыр.
19
Гашкӧ, Байда сэн
Шогсьӧ-лёкалӧ,
Повтӧм Чунгырӧс
Помся окалӧ,
Ньӧжмыд ключӧн моз
Сӧстӧм синъясын
Рудзтӧ-югнитчӧ
Лысва войт.
Унзiль тӧвруыс,
Юсӧ серӧдiг,
Дыр на кышӧдчис
Тӧдса берегын.
Чусмысь кыалӧн
Еджгов рӧмъясын
Козъяс увгисны
Помтӧм мойд.
20
Ёртъяс аддзӧны:
Ю дор вӧрсяньыс
Локтӧ Байданым,
Чунгыр — бӧрсяньыс,
Нывлӧн мусаммӧ
Оз тусь чужӧмыс,
Зонлӧн мустӧммӧ
Удаллун.
Кызьӧн вешйӧны,
Паныд сувтӧны,
Чер да ньӧв костын
Зонмӧс кутӧны:
Смерть пӧ кыпӧдчӧ
Повтӧм Чунгырлы,
Он кӧ ӧнi жӧ
Весась-мун!..
21
Тырмас бунтуйтны
Варыш котырсӧ,
Тырмас гудыртны
Гажа томлунсӧ,
Абу Чунгырлӧн
Еджыд Байдаыс,
Ньӧтчыд, некор
И нэм оз ло.
Байда мывкыдын
Миян сюсьлуныс,
Байда мичлунын
Миян ёнлуныс,
Шудыс, гажлуныс
Йитчӧ Байдаын,
Садьмӧ Байдаын
Миян лов!..
22
Чунгыр висьтасьӧ...
Кыв оз кывзыны,
Байда кевмысьӧ...
Оз и кывлыны.
Нылӧс — шуйгалань,
Зонмӧс — веськыдлань.
— Чунгыр, бӧрыньтчы!..
— Байда, лок!..
Кодкӧ ырыштчӧ
Зорйӧн катшкыны,
Кодкӧ выныштчӧ
Пуртӧн сатшкыны...
Зон сьӧд кудринас
Дзоргӧ Байдалань,
Дзоргӧ Байдалань
Шудтӧм вок...
23
Эжва муткыльтчӧ
Сьӧкыд гыясӧн,
Зэвтӧм ньӧвъясӧн,
Уклад шыясӧн
Ньӧжйӧ катӧны
Гырысь пыжаяс,
Уна чеччӧны
Кортӧм йӧз.
Лёк рӧзбойникъяс
Кырйӧд кайӧны,
Чӧжсьӧм лӧглунсӧ
Татчӧдз вайӧны,
Чомйӧ кольӧны
Асшӧр мыжаӧс,
Тӧвзьӧ кось вылӧ
Сiм сьӧд грӧз.
24
Козъя кыр бердын
Косьыс гыалӧ,
Кӧртӧн гальскӧмыс
Юргӧ-шыалӧ.
Ёртъяс усисны...
Удал Чунгырлӧн
Ярмӧм эбӧсыс
Эз на мудз...
Пыж тыр сӧвтӧны
Ичмонь-нывъясӧс,
Слабмӧм войтырлӧн
Лэбзьысь ньӧвъясыс
Оз нин мешайтны
Кывтысь шайкалы,
Ваймӧм вынйӧрныс
Оз нин судз.
25
Чунгыр пасьвартӧ
Кольччӧм шайкаӧс,
Косьын бытшкӧны
Мича Байдаӧс,
Вирыс ойдӧдiс
Рысь кодь морӧссӧ,
Ӧзйӧм чом бердын
Кусi ныв.
Чунгыр польдчӧма
Лӧглун гӧрӧдӧн,
Звермӧм шайкаӧс
Зутшкӧ-пӧрӧдӧ.
Бӧръя вӧрӧгыс
Кыркӧтш дорышӧд
Из моз лэбзьӧмсӧ
Эз нин кыв.
26
Кутлӧ-качайтӧ
Кыдзи кагаӧс,
Войбыд окалӧ
Муса Байдаӧс,
Оз лэдз шойччыны
Узьысь пармалы,
Бӧрдӧ-уалӧ
Багатыр.
Косьмис Чунгырлӧн
Асъя дзоридзыс,
Сотчис кодзулыс
Кыптандорӧдзыс,
Польдӧм тӧлысьыс
Дзоргис Байдаӧс,
Дзоргис Байдаӧс
Буждӧм кыр.
27
Байда эновтiс
Ветланiнъяссӧ,
Тупкис-кӧдзӧдiс
Авъя синъяссӧ,
Дзугсьӧм кӧсаа,
Доймӧм морӧсын
Косьмӧ вирыслӧн
Ньӧжмыд войт.
Оз нин кутыштчы
Удал Чунгыркӧд,
Оз нин окыштчы
Повтӧм Чунгыркӧд.
Бӧрдiс вой тӧлыс
Дурмӧм ю вылын,
Козъяс увгисны
Помтӧм мойд.
28
Шорлань Байдаӧс
Чунгыр лэччӧдiс,
Кӧдзыд ключ ваӧн
Чышкис-мыссьӧдiс,
Дзебис-водтӧдiс
Джуджыд мыльк йылӧ,
Лэптiс-зэлӧдiс
Пищаль-ньӧв.
Ньӧвйыс писькӧдiс
Кӧр ку дӧрӧмсӧ,
Дойдiс Чунгырлысь
Ыджыд сьӧлӧмсӧ,
Чунгыр быгыльтчис
Кӧдзыд из вылӧ...
Дзоргысь ньыв пуӧс
Нӧйтiс тӧв.
29
Мича Байдаӧс
Мед не вунӧдны,
Мед не вунӧдны,
Мичсӧ нуӧдны,
Медым ловъя моз
Олiс-ломалiс,
Зарни сьӧлӧмнас
Мед эз сiм,
Удал кыйсьысьяс
Ягӧ кайисны,
Узьысь Байдалы
Низьӧс вайисны,
Шедiс козиныс
Гажа нюр вылысь,
Нюрлы пуктiсны
Байда ним.
30
Удал Чунгырӧс
Ёртъяс дзебисны,
Арся коръясыс
Кытчӧ лэбисны.
Шорлӧн ӧтарас
Водiс Байданым,
Шорлӧн мӧдарас —
Багатыр...
Гегдӧм му эжын
Чветъяс кельдiсны,
Пыктӧм енэжын
Юсьяс бӧрдiсны,
Тӧлыс шутьлялiс
Ымзысь пармаын,
Тшӧкыд зэр улын
Мыссис кыр.
———————
Данный текст приводится по изданию: «Парма гор». Лит.-худож. гижӧд чукор (ред.-сост. В.А. Попов). Сыктывкар, 1984. С. 107-112.
Перевод этой поэмы на русский можно посмотреть здесь: http://samlib.ru/c/ciwunin_w_i/potapov-egor_chungyr_perevod-s-komi.shtml.